این هفته در ادامه معرفی بازار سرمایه ایران به معرفی انواع بورسهای فعال در بازار سرمایه ایران خواهیم پرداخت و ضمن آشنایی با کارکرد آنها، انواع بازارهای موجود در این بورسها را تشریح خواهیم کرد.
به گزارش پایگاه خبری بازار سرمایه (سنا)، در حال حاضر در بازار سرمایه ایران چهار بورس فعال هستند که عبارتاند از:
۱٫ بورس اوراق بهادار تهران
۲٫ فرابورس
۳٫ بورس کالا
۴٫ بورس انرژی
۱- بورس اوراق بهادار تهران
بورس اوراق بهادار تهران بازار رسمی، متشکل و خودانتظام در بازار سرمایه ایران است که در آن خریدوفروش سهام شرکتها و اوراق بهادار تحت ضوابط، قوانین و مقررات خاصی انجام میشود و تعیین قیمت سهام در بورس، بر اساس عرضه و تقاضا صورت میگیرد. فکر اولیه ایجاد بورس اوراق بهادار در ایران، به سال ۱۳۱۵ برمیگردد. در این سال، یک کارشناس هلندی و یک کارشناس بلژیکی بهمنظور بررسی و اقدام در مورد تهیه و تنظیم مقررات قانونی به ایران آمدند؛ اما مطالعات آن دو، با آغاز جنگ جهانی دوم متوقف شد. در سال ۱۳۳۳، مأموریت تشکیل بورس اوراق بهادار به اتاق بازرگانی و صنایع و معادن، بانک مرکزی و وزارت بازرگانی محول شد. این گروه، پس از ۱۲ سال تحقیق و بررسی، در سال ۱۳۴۵ قانون و مقررات تشکیل بورس اوراق بهادار تهران را تهیه کردند. لایحه تشکیل بورس اوراق بهادار تهران در اردیبهشت ۱۳۴۵ در مجلس شورای ملی تصویب شد و در پانزدهم بهمن ۱۳۴۶، بورس تهران، با ورود سهام بانک صنعت و معدن و نفت پارس آغاز به کار کرد. از مهمترین مزایای پذیرش در بورس اوراق بهادار تهران به موارد زیر میتوان اشاره کرد:
* سهولت در تأمین مالی از طریق انتشار سهام و سایر اوراق بهادار (اوراق قرضه)
* کاهش ریسک نقدینگی
* برخورداری از معافیت مالیاتی
* تعیین ارزش سهام شرکت
* سهولت در تغییر ترکیب سهامداری و انتقال مالکیت
* افزایش اعتبار داخلی و بینالمللی
* سهولت در استفاده از تسهیلات بانکی و یا سایر ابزارهای تأمین مالی
* ارائه معیارهای جدید برای ارزیابی عملکرد مدیریت شرکت
* افزایش توان رقابتی و سهم از بازار
۲- فرابورس
فرابورس ایران بازاری است که سهام شرکتهایی که بنا به دلایلی موفق به پذیرش در بورس اوراق بهادار تهران نمیشوند مورد دادوستد قرار میگیرد. فرابورس ایران باهدف ایجاد بازاری کارآمد، منصفانه و شفاف، تمهیدات و بسترسازی لازم را در زمینه انتشار سریع و عادلانه اطلاعات با همکاری سازمان بورس و اوراق بهادار انجام داده تا صاحبان سرمایه با آگاهی و شناخت بیشتر در خصوص انواع اوراق بهادار، درجات ریسک و سایر شاخصههای مهم، به سرمایهگذاری در اوراق بهادار پذیرفتهشده در این بازار اقدام کنند. «دستورالعمل پذیرش، عرضه و نقلوانتقال اوراق بهادار در فرابورس ایران (شرکت سهامی عام)» مصوب ۱۳۸۸ فعالیت این رکن بازار سرمایه را در قالب چند بازار مجزا به نامهای بازار اول، دوم، سوم، پایه، بازار ابزارهای نوین مالی، بازار شرکتهای کوچک و متوسط و بازار مشتقه تبیین کرده است. در حال حاضر این بازارها به لحاظ طی کردن فرایند پذیرش باهم متفاوت هستند و پذیرش سهام شرکتهای سهامی عام صرفاً در بازارهای اول و دوم و پذیرش سایر اوراق بهادار صرفاً در بازار ابزارهای نوین مالی صورت میپذیرد. متقاضی پذیرش در صورت دارا بودن شرایط پذیرش، باید تقاضای پذیرش خود را دریکی از این بازارها به فرابورس ارائه کند. برخی از مزایای پذیرش شرکتها در فرابورس عبارتاند از:
* تأمین مالی آسان و ارزان
* افزایش نقد شوندگی سهام
* بهرهمندی از معافیت مالیاتی شرکتهای پذیرفتهشده در فرابورس
* نقلوانتقال سهام بهصورت آسان- سریع و کمهزینه
* شفافیت و اعتبار قیمت سهام بهواسطه مبادله در فرابورس
* اطلاعرسانی هماهنگ و عادلانه به سرمایهگذاران بالفعل و بالقوه
* بهرهگیری از امکان وثیقه گذاری سهام و اخذ سادهتر تسهیلات بانکی
* معرفی شرکت و محصولات به طیف وسیعی از قشرها جامعه و افزایش اعتبار شرکت
۳- بورس کالا
بورس کالا، بازار متشکل و منسجمی است که تعداد زیادی از عرضهکنندگان، کالای خود را عرضه و کالای مربوطه پس از بررسیهای کارشناسی و قیمتگذاری توسط کارشناسان این بازار، به خریداران عرضه میشود. سازمان کارگزاران بورس فلزات تهران در شهریورماه سال۸۲ بهعنوان اولین بورس کالای کشور فعالیت خود را آغاز کرد و پسازآن نیز سازمان کارگزاران بورس کالای کشاورزی در شهریورماه سال ۸۳ شروع به فعالیت کرد. شرکت بورس کالای ایران نیز بهموجب ماده ۵۸ قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران بهعنوان یک شرکت جدید و کاملاً مستقل از سازمانهای کارگزاران بورس فلزات و بورس کالای کشاورزی، پس از پذیرهنویسی در چهار گروه سهامداری و برگزاری مجمع عمومی از ابتدای مهرماه سال ۱۳۸۶ فعالیت خود را آغاز کرد. بدین ترتیب، هماکنون بورس کالای ایران باتجربهای بیش از ۱۰ سال، به دادوستد انواع محصولات صنعتی و معدنی، فرآوردههای نفت و پتروشیمی و کشاورزی در قالب معاملات نقد، نسیه، سلف، سلف استاندارد و معاملات ابزارهای مشتقه ازجمله قراردادهای آتی مشغول است. انواع بازارها، قراردادها و اوراق قابل معامله در بورس کالای ایران عبارتاند از :
قرارداد نقدی
قراردادی است که بر اساس آن، پرداخت بهای کالای مورد معامله و تحویل آن در هنگام معامله و بر اساس دستورالعمل تسویه و پایاپای انجام میشود.
قرارداد سلف
قراردادی است که بر اساس آن، کالا باقیمت معین درزمانی مشخص در آینده تحویل گردیده و بهای آن در هنگام معامله و بر اساس دستورالعمل تسویه و پایاپای پرداخت می شود.
قرارداد نسیه
قراردادی است که بر اساس آن، کالا در هنگام معامله تحویل و بهای آن در تاریخ سررسید و بر اساس دستورالعمل تسویه و پایاپای پرداخت می شود.
قرارداد آتی
قراردادی است که فروشنده بر اساس آن متعهد میشود در سررسید معین، مقدار معینی از کالای مشخص را به قیمتی که الآن تعیین میکنند بفروشد و در مقابل طرف دیگر قرارداد متعهد میشود آن کالا را با آن مشخصات خریداری کند و برای جلوگیری از امتناع طرفین از انجام قرارداد، طرفین بهصورت شرط ضمن عقد متعهد میشوند مبلغی را بهعنوان وجه تضمین نزد اتاق پایاپای بگذارند و متعهد میشوند متناسب با تغییرات قیمت آتی، وجه تضمین را تعدیل کنند و اتاق پایاپای از طرف آنان وکالت دارد متناسب با تغییرات، بخشی از وجه تضمین هر یک از طرفین را در اختیار دیگری قرار دهد و او حق استفاده از آن را خواهد داشت تا در سررسید باهم تسویه کنند.
قرارداد سلف استاندارد
قراردادی است که بر اساس آن عرضهکننده مقدار معینی از دارایی پایه را مطابق مشخصات قرارداد سلف استاندارد در ازای بهای نقد به فروش میرساند تا در دوره تحویل به خریدار تسلیم کند. خریدار میتواند معادل دارایی پایه خریداریشده را طی قرارداد سلف موازی استاندارد موضوع مواد ۲ و ۳ دستورالعمل اجرایی معاملات سلف استاندارد، به فروش رساند. قرارداد مذکور نیز در این دستورالعمل بهاختصار قرارداد سلف استاندارد نامیده میشود.
قرارداد اختیار معامله
قرارداد اختیار معامله قراردادی است که در آنیک طرف، اختیار(حق) خرید و یا فروش کالایی را از طرف دیگر خریداری میکند. قرارداد اختیار معامله به دو نوع کلی اختیار خرید و اختیار فروش تقسیم میشود. در هرکدام از این دو نوع قرارداد، دو طرف خریدار و فروشنده با یکدیگر وارد معامله میشوند.
صندوقهای کالایی
صندوق کالایی قابل معامله(ETC) یکی از ابزارهای مالی نوین هستند که به سرمایهگذاران این امکان را میدهند که بهجای خرید و نگهداری کالای موردنظر و تحمل هزینههای حملونقل، انبارداری و خسارتهای احتمالی آن، اوراق این صندوقها را خریداری نمایند. با خرید این اوراق، سرمایهگذار در عین داشتن مالکیت کالای موردنظر، مسئولیت نگهداری از آن کالا را بر عهده ندارد. بهعبارتدیگر، این صندوقها بخش فراوانی از وجوه گردآوریشده خود را به سرمایهگذاری در کالایی خاص اختصاص میدهند و علاقهمندان به سرمایهگذاری در آن کالای خاص اقدام به خرید واحدهای این صندوقها میکنند.
گواهی سپرده کالایی
بر اساس مصوبه شورای عالی بورس و اوراق بهادار گواهی سپرده کالایی اوراق بهاداری است که مؤید مالکیت دارنده آن بر مقدار معینی کالا است و پشتوانه آن قبض انبار استانداردی است که توسط انبارهای مورد تائید بورس صادر میگردد.
۴- بورس انرژی
بورس انرژی بازاری است که در آن حاملهای انرژی با محصولات برق، بهعنوان یکی از مهمترین حاملهای انرژی، خریدوفروش میشود. بورس انرژی بازاری است که در آن هر کالایی که پایه انرژی داشته باشد، قابلیت معامله دارد. بنابراین این بورس بهنوعی دومین بازار کالای متشکل کشور نیز محسوب میشود. داراییهای قابل معامله در این بازار هم شامل داراییهای فیزیکی و هم شامل داراییهای مالی از قبیل ابزارهای مشتقه مبتنی بر انرژی خواهد بود. بنابراین امکان معامله نفت، گاز، بنزین، نفت کوره، برق و نیز ابزارهای مشتقه مبتنی بر آنها (شامل اوراق سلف موازی) در این بازار وجود دارد. این امر با توجه به ویژگیهای کشور و برخورداری از منابع غنی انرژی اهمیت زیادی دارد خصوصاً آنکه یکی از کارکردهای مهم این بورس موضوع صادرات و فروش انرژی به کشورهای همسایه است که بحث کشف قیمت در آن اهمیت زیادی دارد.
منبع:پایگاه خبری بازار سرمایه/سنا
